Themanummer: Een criminologisch-penologische blik op praktijken van en ervaringen met migratiecontrole

De securitization van migratie staat sinds enkele decennia hoog op de politieke agenda. De veelal repressieve retoriek die daarbij wordt gehanteerd is terug te zien in de strategieën en technieken van migratiecontrole die op nationaal en Europees niveau worden ingezet. Dit betreft enerzijds dwangmaatregelen zoals bewaring en gedwongen uitzetting naar het herkomstland (Weber & Pickering, 2014). Het betreffen weliswaar de jure administratiefrechtelijke praktijken, maar vanuit criminologisch-penologische hoek is meermaals beargumenteerd dat zulke praktijken van migratiecontrole gepaard gaan met deprivaties, schade en leed, ongeacht de juridische definiëring ervan (Barker, 2017). Het toegenomen gebruik van vreemdelingendetentie werd bijvoorbeeld reeds gekaderd binnen de context van een ‘globaliserende beheersingscultuur’ (Welch & Schuster, 2005). Anderzijds gaat het om zogenaamde non-coercive measures (cf. Weber & Pickering, 2014), zoals de uitsluiting van niet-verblijfsgerechtigde personen uit de formele arbeidsmarkt, sociale zekerheid en publieke diensten.

Door het gebruik van deze maatregelen worden strafrechtelijke en vreemdelingenrechtelijke praktijken steeds vaker met elkaar verweven, een tendens die in verschillende landen zichtbaar is. Niet-verblijfsgerechtigde gedetineerden in de gevangenissen vormen bijvoorbeeld al jaren een prioritaire groep voor gedwongen verwijdering. Medewerkers van de Dienst Vreemdelingenzaken hebben daarom de afgelopen jaren werkplaatsen gekregen in reguliere gevangenissen om er voorbereidende terugkeergesprekken met niet-verblijfsgerechtigde personen te kunnen voeren. Daarnaast zijn er gevangenissen speciaal voor deze groep opgericht. Verblijfsgerechtigde buitenlandse personen die een straf­rechte­lijke veroordeling tot een gevangenisstraf oplopen kunnen bovendien hun verblijfs­recht verliezen. De intrekking van het verblijfsrecht en het vooruitzicht van een gedwongen verwijdering worden zo belangrijke aspecten van hun bestraffing. In dat verband rijst eveneens de vraag in welke mate strafuitvoeringsrechtbanken – en intussen ook strafuitvoeringsrechters – aan migratiecontrole doen bij het beoordelen van dossiers van niet-verblijfsgerechtigde veroordeelden.

Tot slot is een criminologisch-penologische blik op personen zonder verblijfsrecht en de uiteenlopende wijzen waarop zij onderworpen worden aan verschillende vormen van migratiecontrole in de vrije samenleving relevant. Zo identificeerden Kox, Boone en Staring (2020) reeds verschillende ‘pains of being unauthorized’ vanwege de verschillende vormen van deprivatie die het onrechtmatig verblijf voor hen met zich brengt. Ook rijst de vraag of middenveldorganisaties en sociaal werkers werkend met niet-verblijfsgerechtigde personen een spanningsveld ervaren tussen het verlenen van benodigde hulp als opvang, zorg en juridische ondersteuning enerzijds en migratiecontrole anderzijds en, indien ja, hoe ze daarmee omgaan in hun dagelijkse werking.

Met dit themanummer willen we aandacht geven aan het groeiende onderzoek dat vanuit criminologische en/of penologische hoek naar ervaringen en praktijken van migratiecontrole kijkt. Mogelijke thema’s hierbinnen zijn:

  • Ervaringen van personen zonder verblijfsrecht met migratiecontrole in verschillende contexten (vrije samenleving, detentiecentra, gevangenissen, na uitzetting/terugkeer…);
  • Ervaringen van personen zonder verblijfsrecht die besluiten te migreren en met verschillende vormen van migratiecontrole in aanraking komen;
  • Werkpraktijken en beslissingsprocessen van werknemers/ambtenaren belast met aspecten van migratiecontrole;
  • Het spanningsveld tussen zorg en migratiecontrole bij sociaal werk voor niet-verblijfsgerechtigde personen;
  • Reacties van de samenleving en relevante netwerken op de aanwezigheid van onrechtmatig verblijvende vreemdelingen;
  • Aan migratiecontrole gerelateerde fenomenen als mensensmokkel of mensenhandel;
  • Andere thema’s die direct verband houden met deze thematiek.

De redactie van Panopticon nodigt u uit om een bijdrage in te dienen die ingaat op één van deze aspecten. Zowel bijdragen die rapporteren over de resultaten van empirisch onderzoek als theoretisch-reflectieve of praktijkgerichte/beleidsgerichte artikelen kunnen in het themanummer aan bod komen. Bijdragen dienen vormelijk te voldoen aan de auteursrichtlijnen van Panopticon.

Bijdragen die worden ingediend bij Panopticon mogen niet tegelijkertijd elders worden ingediend en/of gepubliceerd. Van artikelen wordt verwacht dat zij het onderwerp reflexief benaderen en een academische, beleidsmatige of praktijkrelevantie hebben, die uitdrukkelijk door de auteur wordt aangeduid.

Als u een bijdrage wenst in te dienen in het kader van dit themanummer, dan dient u dit uiterlijk 20 december 2024 aan de redactiesecretaris (redactiesecretaris@panopticonvzw.be) te melden, met bijvoeging van een titel van uw bijdrage en een Nederlandstalig abstract van ongeveer 150 woorden, waarin u kort de doelstelling van uw artikel uiteenzet. Op basis van de ingestuurde voorstellen zullen de editors van het themanummer een selectie maken.

De definitieve bijdrage dient ten laatste op 30 mei 2025 ingestuurd te worden, waarna een double blind peer review zal worden opgestart. De volgende documenten dienen aan de redactiesecretaris (redactiesecretaris@panopticonvzw.be) te worden bezorgd:

  1. het artikel zonder auteursvermelding;
  2. een bestand met een Engelstalige abstract van maximaal 150 woorden (met vertaalde titel), kernwoorden in het Engels en Nederlands en contactgegevens van de auteur(s): Naam, postadres, telefoonnummer, emailadres. Tevens geeft u de affiliatie van elke auteur aan, alsook wie als corresponderend auteur optreedt. Affiliatie duidt u als volgt aan: (vb. Hoogleraar, hoofddocent, onderzoeker, …), Instelling (vb. Institute for International Research on Criminal Policy), Universiteit, Contactgegevens corresponderend auteur (Corresp.: e-mailadres).

Aangeboden artikelen hebben een omvang van 25.000 tot 50.000 karakters (incl. spaties), voetnoten, figuren, literatuurlijst, abstracts en kernwoorden inbegrepen.

Ook forumbijdragen (opiniërende stukken van maximaal 15.000 tekens), rubriekteksten (bv. beleidsartikelen van maximaal 25.000 tekens) en boekbesprekingen omtrent het thema zijn mogelijk. Deze bijdragen zullen een andere reviewprocedure kennen (zie auteursrichtlijnen voor forumbijdragen, rubriekbijdragen en boekbesprekingen). Indien u graag een dergelijke bijdrage indient, gelieve dit uitdrukkelijk te vermelden in uw mail, gericht aan de redactiesecretaris.

Beperk het gebruik van figuren (taartdiagrammen,…). Zorg ervoor dat het bestand volledig anoniem is (onder meer door het vervangen van voetnoten die de identiteit van de auteur kunnen verraden door de melding ‘Referentie wordt later ingevoegd’). In alle bijlagen wordt uitsluitend het APA-7 verwijzingssysteem gebruikt. Bijdragen die hier niet aan voldoen, worden terugbezorgd met het oog op herziening. Voor de volledige auteursinstructies, zie: http://www.maklu-online.eu/nl/crime/panopticon/author-guidelines/.